Logo dun longo paréntese estival retomamos a actividade do blog. Prometemos algunha crónica sobre aves noutros lugares, urbanos ou rurais, cos que aprender cousas sobre o noso medio.
Pero hoxe hai certa urxencia en escoitar o que as aves do entorno do monte Gaiás poden ensinar. O monte Gaiás é quizais máis coñecido por ter no seu cumio un despropósito económico, político e ambiental coñecido como Cidade da Cultura. Todo xorde porque, se non chegaba co cemento, agora necesitan gastar cartos doutro xeito. Para resumir, poño a continuación unha fotografía dun titular do xornal local El Correo Gallego do 23 de setembro de 2014.
Ben, unha cousa é ter árbores e outra moi diferente é ter un bosque. Un bosque defínese, sobre todo, polas complexas relacións ecolóxicas que se desenvolven nun entorno forestal. Relacións que son dificilmente reproducibles nun cultivo forestal (un exército forestal) ou nunha plantación con tal fin (parque, xardín). Un bosque é unha sociedade que se desenvolve ao amparo de árbores. E quero traer aquí un excelente artigo publicado polo profesor da USC, Javier Guitián, xa hai un par de meses.
Non imos comentar nada sobre a confusión (agardemos que do xornalista) que asegura que haberá máis de 9.000 especies de árbores, isto é, unha cifra asombrosa, máis da metade das especies que podemos atopar no Amazonas en 6 millóns de km2. Se isto fora así, en calquera caso nunca podería ser un bosque: chamaríase xardín botánico.
Ademais da confusión entre bosque e parque, ou bosque e cultivo, ou bosque e plantación resulta asombrosamente lamentable que para “plantar un bosque” o primeiro que se lles ocorra é rozar. Unha mirada rápida ao Gaiás dinos que está maioritariamente cuberto de mato, sobre todo toxos e outras leguminosas, fixadoras de nitróxeno. Como calquera estudante de ciencias sabe, ou debería saber, ou incluso calquera espectador de documentais coñece, existe un proceso chamado sucesión ecolóxica que nos amosa que os ecosistemas non permanecen estáticos senón ao chegar ao clímax e que polo medio as diferentes etapas sucesionais van xerando diferentes hábitats en constante evolución. Quere isto dicir que o monte baixo existente é unha etapa posterior ao prado e, dende logo, posterior á rocha nai, e que se o deixamos tranquilo cos anos teremos un bosque (auténtico!) en equilibrio co medio (climácico) e a custe cero.
No conxunto de Galicia, árbores hai moitas, bosques poucos, pero incluso nun entorno tan estragado como é o de Santiago podemos atopar algunha fermosa, inda que pequena, mostra.
Sería unha magnífica oportunidade para comprobar (e aquí comezo a falar de aves) como as comunidades aviares tamén evolucionan xunto cos hábitats. Actualmente podemos atopar no Gaiás un elenco incrible de especies de mato. A min, a que máis me gusta de todas elas é a papuxa do mato (Sylvia undata) que podedes observar e escoitar doadamente. Pouco a pouco, e se nos fixaramos un chisco, descubriríamos centos de diminutas árbores medrando entre o mato; as primeiras por exemplo, os espiños, cuxas sementes foron diseminadas, precisamente, por aves fruxívoras como por exemplo os comúns merlos (Turdus merula). Nuns anos, gratis grazas aos servizos que nos prestan as aves, a chuvia e o tempo teríamos un bosque. Mentres, van estragar o hábitat de numerosas especies de fauna e flora, algunha incluso amparada pola lexislación vixente.
Rozando con maquinaria pesada, os políticos, subidos aos seus escuros despachos, e os enxeñeiros de montes, subidos ao seu ego ignorante, non van ver nunca esas complexas relacións ecolóxicas. Tamén hai que engadir que biólogos e ornitólogos non imos ver nunca esas bonitas cifras nas nosas contas correntes, de aquí ou dun país alpino.
Aves en Santiago de Compostela 